Życie Miasta

Ciekawostki z ulicy Jana Siemińskiego

Jak „Górnośląski Wędrowiec” znalazł się na jednej ulicy z „Violą”? Przypominamy wybrane przedsiębiorstwa, które funkcjonowały na współczesnej ul. Jana Siemińskiego w Gliwicach.

W dzielnicy Śródmieście w Gliwicach leży ulica, której dawna sława wykraczała daleko poza granice miasta. Współczesna ulica Jana Siemińskiego i dzisiaj może się tym pochwalić, lecz czy pamiętamy jej miniony fenomen?

Co ma wspólnego niemieckojęzyczna gazeta (w przekładzie zwaną “Górnośląskim Podróżnikiem”) z kosmetykami od „Violi”? Wydawałoby się: niewiele. Pierwsze wnioski mogą być trafne, przedsiębiorstwa zdaje się dzielić wszystko, typ działalności, czas, inne nazwy ulicy, czy wreszcie…  inny kraj. Paradoksalnie, znajdziemy też wiele aspektów, które łączą te przedsiębiorstwa, jeśli tylko uważnie poszukamy.

Ulica — kiedyś i dzisiaj 

W czasach niemieckich nosiła nazwę Klosterstraße, później na krótko spolszczono nazwę, na Kościelną. 28 stycznia 1946 r. ulica została formalnie przemianowana na Józefa Wieczorka.

Kim był patron ulicy? Urodził się w Zawierciu, brał udział w III powstaniu śląskim, był posłem na sejm II kadencji oraz współzałożycielem Komunistycznej Partii Górnego Śląska (1920). Należał do utworzonej z polecenia Kominternu w 1941 r. pierwszej Grupy Inicjatywnej, która 5 stycznia 1942 r. utworzyła w Warszawie Polską Partię Robotniczą (PPR). Józef Wieczorek ps. Ryszard (1893-1944) zginął w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.  

Zgodnie z tzw. Ustawą dekomunizacyjną Wojewoda Śląski w 2018 r. wydał decyzję o zmianie nazwy ulicy, w ten sposób powstała ulica, jaką znamy obecnie. Oddaje ona cześć redemptoryście, ojcowi Janowi Siemińskiemu (1933-2004). To dzięki niemu doszło do mszy polowej na Placu Krakowskim 3 maja 1981 r., w której wzięło udział prawie 50 tys. gliwiczan – jedna czwarta mieszkańców miasta. Wygłosił wówczas płomienne kazanie, w którym wystąpił przeciwko ateizacji młodzieży i ingerencji państwa w sferę sacrum.1

Nazwa ulicy jest sprawą ważną, lecz o wiele ważniejsze jest, co się na niej działo. Opiszemy wybrane historie gospodarcze dwóch przedsiębiorstw, które mieściły się przy obecnej ulicy Jana Siemińskiego w Gliwicach. Opieramy się na informacjach, na temat „Der Oberschlesische Wanderer” oraz Fabryki Kosmetyków „Viola”, które udało się zgromadzić do czasu publikacji artykułu.

Prasa to pierwsze źródło informacji 

”Der Oberschlesische Wanderer” był pismem w języku niemieckim ukazującym się latach 1828-1945 w Gliwicach, jego opracowania dokonał prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek.2 Najpierw tygodnik (1828-1881, nosił wtedy podtytuł „Eine Wochenschrift für alle Stände”), potem dziennik (1881-1945), ukazujący się w Gliwicach w języku niemieckim w latach 1828-1945. Założony z inicjatywy gliwickiego drukarza Gustava E. Neumanna. Znakiem firmowym gazety był wizerunek dziewiętnastowiecznego wędrowca w kapeluszu, z plecakiem i kijem w ręku.3

Prasa tylko początkowo starała się nie zajmować polityką, „Der Oberschlesische Wanderer” posiadał konserwatywno-liberalny charakter, co jednak zmieniło się pod koniec lat 30. XX w.  Gazeta po 1936 r. połączyła się z „Deutsche Ostfront”, po czym zmieniła charakter, co objawiało się całkowitą zależnością od NSDAP. 

Warto zauważyć, że w tym czasie Gliwice znajdowało się nieprzerwanie pod niemiecką jurysdykcją, choć ta państwowość miała różne nazwy. Do 1871 r. Gliwice znajdowały się w graniach Królestwa Prus, później po trwającym 5 lat procesie zjednoczenia się powstało Cesarstwo Niemieckie, zwane też II Rzeszą. Istniało blisko 50 lat, aż do klęski Niemiec w Wielkiej Wojnie (1914-1918). Później przyszły czasy życia pod zwierzchnictwem Republiki Weimarskiej (1919-1933) i III Rzeszy (1933-1945). 

Tytuł prasowy był nieprzerwanie wydawany przez rodzinę Neumanów. Tutaj pojawia się okoliczność łącząca „Górnośląskiego podróżnika” z obecną ulicą Jana Siemińskiego. Carl Neumann, należący do III pokolenia wydawców gazety, zamieszkał w kamienicy przy obecnej ul. Jana Siemińskiego 18/20. Sam budynek cieszy się dużą urodą, neogotycka kamienica z podwórcem przypomina klimatem inny, cieplejszy, a może i pachnący świat. 

Zagłębie estetyki 

Niedaleko zabytkowej kamienicy parędziesiąt lat później działała Gliwicka Fabryka Kosmetyków „Viola”. Zakłady znajdował się między obecną ul. Jana Siemińskiego, a ul. Powstańców Warszawy. Mało dokładna lokalizacja? Z pomocą i dokładniejszymi informacjami przychodzi Profil Gliwice. Biografia miasta na platformie społecznościowej Facebook.   Zakład gliwickiej Fabryki Kosmetyków „Viola” mieściły się w miejscu, obecnie zajmowanym przez restauracje Ormiańska.  

Fabryka położona przy ul. Wieczorka 22 w Gliwicach została przejęta przez państwo, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 30 stycznia 1947 r. Spełnione zostały przesłanki nacjonalizacji. W tym dniu, Leo Klose, właściciel „O. H. G. Fabrik feiner Fruchtaromen und Essenzen”, Gleiwitz, ul. Wieczorka 22 znajdował się poza granicami kraju. To wystarczyło, aby nieruchomość stała się budynkiem administracyjnym Fabryki Kosmetyków „Viola” w Gliwicach. 

Aktualnie, jak wspomnieliśmy, pod powyższą lokalizacją nie ma Fabryki Kosmetyków “Viola”. Próżno też szukać produktów tej firmy w drogeriach. Istnieje jednak firma o podobnie brzmiącej nazwie, która jest spadkobiercą tradycji.  Firma VIOLA-DUO P.P.H.U. S.C. powstała w 1994 roku w wyniku prywatyzacji oddziału produkcji kremów, państwowego przedsiębiorstwa – Fabryka Kosmetyków “Viola”.

Najsłynniejszym wyrobem Fabryki Kosmetyków VIOLA od 1966 r. był Krem F-18 z witaminą F dla niemowląt. Licencja na Krem F-18 dla niemowląt została odkupiona od Wytwórni Farmaceutycznej UNO, która posiadała także patent na produkcję witaminy F-18 używanej do kremu.4 

Chcieliśmy przypomnieć wybrane przedsiębiorstwa, które funkcjonowały na współczesnej ul. Jana Siemińskiego w Gliwicach. Celowo byliśmy wybiórczy, jednak czy dawne tradycje gospodarcze są kontynuowane obecnie? 

Krzysztof A. Kluza

  1. https://przystanekhistoria.pl/
  2. Archiwalne wydania pisma znajdują się w zbiorach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej pod adresem: https://www.sbc.org.pl/. W zbiorach są wydania gazety z lat: 1828-1944.
  3. Encyklopedia Województwa Śląskiego, t. 2, 2015, patrz: http://ibrbs.pl/
  4. http://www.viola-duo.pl/

2 Comments

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button