Nord i Süd – nowoczesne gliwickie osiedla

Karl Schabik miał znaczny wpływ na kształt Gliwic. To za jego czasów powstało wiele ciekawych osiedli mieszkaniowych na terenie miasta.

Nowe domy miały mieć wyższy standard, niż wcześniejsze kamienice i familoki, które powstawały na przełomie XIX i XX wieku. Zieleń, dobre nasłonecznienie i przewietrzenie miały być standardem nowoczesnych kompleksów. Według planów Schabika centrum Gliwic miało zostać otoczone pierścieniem osiedli mieszkaniowych. W latach 1920-23 wybudowano dwa największe z licznie powstających wówczas osiedli w mieście: Nord przy ul. Tarnogórskiej i Süd przy Rybnickiej.  Zostały one ulokowane blisko granicy z II Rzeczpospolitą. Według niemieckiej propagandy nowe kompleksy miały przyciągnąć mieszkańców ze strony polskiej do zamieszkania w Gliwicach. Zachęcano Górnoślązaków do osiedlania się w nich na preferencyjnych warunkach. Spółdzielnie mieszkaniowe oferowały opłaty czynszowe nieprzekraczające jednej piątej zarobków, z czasem mogli nawet przejąć lokal.  

Osiedle Nord powstało przy ulicy Tarnogórskiej i równolegle poprowadzonych do niej dróg. Zostało zaprojektowane przez Karla Schabika. W pierwszym etapie, w 1922 roku powstały domy przy dzisiejszej ulicy Koraszewskiej, ul. Na Zbiegu i ulicy Przyczyńskiego. Pięć lat później wybudowane kolejne budynki po przy Kossaka, Michałowskiego oraz przy Wita Stwosza. W osiedlu północnym powstały domy szeregowe, bliźniacze i dwukondygnacyjne budynki wielorodzinne. Domy posiadają skromne zdobienia, ale wyróżniające poszczególne domy.  

Przy ulicy Rybnickiej powstało osiedle Süd, gdzie mieli zamieszkać niemieccy nauczyciele, urzędnicy emigrujący z polskiej części Śląska po plebiscycie. Wzdłuż Rybnickiej i Olchowej powstały bliźniaki i domy wolnostojące. Mieszkańcy mieli zapewnione przy swoich mieszkaniach dostęp do ogródków działkowych na własny użytek. 

Oba osiedla przetrwały do dzisiaj w trochę zmienionej formie. Liczne prywatne remonty i przebudowy sprawiły, że osiedle straciło wiele ze swojej spójnej formy nadanej przez Karla Schabika i jego współpracowników. Mimo to wciąż one stanowią ciekawy przykład kompleksów mieszkalnych z okresu międzywojennego.

Źródło:

Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919-1939, Adam Bednarski, Muzeum w Gliwicach, 2007

Kamil Iwanicki