Osadnicy z Frankonii w Gliwicach

Bojków to obecnie jedna z dzielnic Gliwic, ale przed wojną była to miejscowość o zupełnie odrębnych tradycjach, zwyczajach i języku, zwana Schönwald. Przez najbliższe tygodnie chcemy Wam przybliżyć historię tej niezwykłej wsi.

W XIII wieku w ramach akcji osiedleńczej cystersów z pobliskiego klasztoru w Rudach na Górny Śląsk przyjechali  osadnicy z Frankonii, regionu położonego na terenie dzisiejszej Bawarii, Hesji i Turyngii. Na terenie wielkiego lasu Boycou, położonego na południowy-zachód od Gliwic, opat Piotr wydzielił 50 łanów na lokację nowej osady. Pierwszy raz wzmiankowana była miejscowość w 1269 roku, jako Ssönwaldie, w 1283 roku zapisana została, jako Scuenevalde w dokumencie. Nazwa Schönwald, która funkcjonowała do końca II wojny światowej pojawiła się dopiero w 1679 roku. Schönwald miało oznaczać piękny las.

Przez wieku wieś miała głównie charakter rolny, a jej mieszkańcy sprzedawali swoje produkty na rynku i targach w Gliwicach. W XIX wieku zwyczaj dzielenia gospodarstw pomiędzy wszystkie dzieci doprowadził do rozdrobnienia gruntów rolnych. Zmusiło to wielu mieszkańców do szukania pracy w lokalnym przemyśle. Mniej więcej od XVII wieku do połowy XIX wieku mężczyźni z Schönwaldu trudnili się furmaństwem. Przewozili oni po całej Europie przeróżne towary, m.in. sól, węgiel, drewno, wino, czy cytrusy. Rozpoznawani byli po charakterystycznym stroju i płaszczu furmańskim. W XX wieku Schönwald zasłynął ze swych hafciarek, które tworzyły zrzeszone w Izbie Hafciarek.

Miejscowość zachowała przez prawie 700 lat swą unikatowość. W XX wieku nazywana była wyspą niemieckości. Podkreślano to szczególnie w latach 30-tych. Mieszkańcy zachowali odrębny od okolicznych wsi dialekt, niezrozumiały w XIX i XX wieku dla niemieckojęzycznych Górnoślązaków. Język mieszkańców wywodził się z Frankonii, miał wiele cech wspólnych z dialektami wschodnioheskimi, ale posiadał liczne zapożyczenia z gwary śląskiej. W Schönwaldzie panowała niechęć do zawierania ślubów z mieszkańcami spoza miejscowości. Wiele małżeństw zawierano między kuzynostwem, w roku 1896 około 30% zawartych wówczas małżeństw wymagało dyspensy biskupa. Mieszkańcom udało się zachować do końca II wojny światowej swoją odrębność.

Źródło:

Schonwald. Wieś z przeszłości, Joanna Oczko, Bożena Kubit, Muzeum w Gliwicach, Gliwice, 2013

Kamil Iwanicki