Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszym w Europie i drugim na świecie takim spisanym dokumentem (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 roku). Można jednak spotkać się ze stanowiskiem, że to u nas, na Śląsku, powstała pierwsza konstytucja już w 1562 roku!
Chodzi o Zrzizeni, czyli o Ordynację Ziemską księstwa opolsko-raciborskiego. Był to obszerny dokument w języku czeskim, liczący 376 artykułów zawartych w 53 aktach prawnych, wydany przez sejmik i zatwierdzony przez cesarza Ferdynanda I. Celem spisania takiego dokumentu było zgromadzenie w jednym miejscu wszystkich materiałów prawnych, które wcześniej były nieuporządkowane w statutach i uchwałach sejmowych i sejmikowych.
Zrzizeni było także dokumentem, który potwierdzał założenia spisanego w 1531 roku Przywileju Hanuszowego, który miał bronić chłopów przed uciskiem ze strony szlachty (dał im prawo do posiadania ziemi) i miał potwierdzać przynależność wskazanych księstw do Korony Czeskiej. Racibórz został ustanowiony miejscem, w którym obradował sejmik krajowym i składano tam hołd królowi Czech. W 1558 roku cesarz zatwierdził wspomniany ,,Wielki Przywilej Hanuszowy” i tym samym rozpoczął działania w kierunku przyjęcia opracowywanej już nowej ordynacji. W 1561 roku sejmik pod przewodnictwem hrabiego Oppersdorffa, który we współpracy z Mikołajem Lasotą był inicjatorem tego przedsięwzięcia przyjął jednomyślnie projekt Zrzizeni, 29 września 1562 roku został on również zatwierdzony przez cesarza Ferdynanda I.
Przyjęty dokument normował zagadnienia ogólnoustrojowe, ustalał kompetencje i prawa władz oraz regulował prawie wszystkie dziedziny życia (głównie normy proceduralne i cywilnoprawne). Dużą wadą dokumentu jest brak systematyki i wymieszanie gałęzi prawnych.
Założeniom ordynacji podlegała początkowo cała szlachta księstwa opolsko-raciborskiego, z czasem dodatkowo osoby z innych stanów, które posiadały dobra rycerskie lub piastowały wysokie stanowiska, w okrojonym zakresie przepisy dotyczyły również chłopów. Przepisy obejmowały tereny ziem należących do księstwa, a także w górnośląskich państwach stanowych, takich jak bytomskie i bogumińskie.
Ważnymi założeniami było zapisanie praw zwyczajowych obowiązujących od lat, które jednak miały mieć swoje podstawy i obejmować wszystkich tak samo, bogatych, biednych, sieroty i wdowy, a także miejscowych i obcych, żeby wszyscy przestrzegali prawa i nie występowali przeciwko sobie. Zaznaczono również, że wyznaczone tereny księstwa nie mogą być rozdzielane, ani przez sprzedaż, ani zastaw, ponieważ stanowią one część Korony Czeskiej, majątki posiadane można było jednak zgodnie z nowym prawem bezproblemowo dziedziczyć. Pojawił się również nowy organ władzy, czyli sejmik ziemski, a władzę w imieniu cesarza sprawował starosta, kanclerz i stworzony sąd. Ograniczona została również przewlekłość rozpraw sądowych, każda sprawa miała zostać rozpatrzona na najbliższym posiedzeniu, a wyrok wydany najpóźniej na trzecim. Uregulowano możliwości podziałów i dziedziczenia majątków, zadbano również, aby rozjaśnić bardzo skomplikowaną sytuację prawną kobiet. Dzięki tej zmianie zwiększyły się ich prawa, wprowadzono jedną z najstarszych regulacji wian, przed ich zmianą wdowy nie dziedziczyły nic po zmarłych mężach. Dokument uregulował także wiele istotnych dla mieszkańców spraw: dróg i miedz granicznych, zalewania sąsiadów wodą, wypasu bydła, bójek i napadów, a także sprzedaży ryb.
Wracając jednak do tezy postawionej we wstępie, czy rzeczywiście dokument można uznawać za pierwszą konstytucję na świecie? Zdania w tej kwestii są podzielone, miłośnicy regionu często nadają taką rangę temu dokumentowi, warto jednak zauważyć, że w tamtych czasach konstytucją nazywano wszystkie ustawy, a nie tylko ustawy zasadnicze (które aktualnie nazywamy tym terminem). Warto zapamiętać, że dokument jest ważnym elementem naszej historii i bardzo obszernym aktem prawnym, jednak przypisywanie mu tytułu pierwszej konstytucji na świecie jest trochę przesadzone i może powodować nieporozumienia.
