Historia: Cmentarz Hutniczy

Cmentarz Hutniczy został założony przez zarząd huty w 1808 roku dla pracowników i ich rodzin. Była to nekropolia zakładowa, wielowyznaniowa. Pochowanych zostało tutaj wiele znanych postaci górnośląskiego przemysłu, m.in. John Baildon (przemysłowiec), Theodor Erdmann Kalide (rzeźbiarz) oraz Johanna Schulze (dyrektor i współtwórca odlewni). Na charakter i wygląd cmentarza znaczny wpływ miała huta (późniejszy GZUT). Wiele nagrobków była bogato zdobiona żeliwnymi krzyżami, płotami, które świadczyły o kunszcie odlewni.

Cmentarz Hutniczy założony został na planie prostokąta. Główne wejście znajdowało się od strony ulicy Robotniczej. W środku głównej alei umieszczony został żeliwny krzyż. Przed nim po obu stronach alei stanęły rzeźby czuwających lwów. Za krzyżem znajdowała się najbardziej okazały grobowiec starosty górniczego Ferdynanda von Einsiedela, zbudowany w 1833 roku w stylu klasycystycznym.

9 kwietnia 1922 roku na terenie nekropolii doszło do eksplozji. Żołnierze francuscy stacjonujący wówczas w mieście otrzymali informację w Niedzielę Palmową, że w mauzoleum na terenie cmentarza hutniczego przechowywana jest broń niemieckich bojówek. Okazało się, że była to pułapka. Podczas przeszukiwania grobowca nastąpiła eksplozja bomby odpalonej za pomocą mechanizmu zegarowego. Mauzoleum uległo zniszczeniu, a na miejscu zginęło 10 żołnierzy. Kolejni zmarli na skutek poniesionych ran w szpitalu. W 1925 grobowiec został odbudowany, jako kaplica cmentarna.

Po II wojnie światowej na terenie cmentarz chowano zmarłych sporadycznie. W 1948 roku podjęto decyzję o zamknięciu nekropolii, a rok później odbył się ostatni pochówek. Cmentarz w latach 50-tych objęty został tzw. “odniemczaniem”, skuwano i usuwano niemieckie napisy z grobów. Przez lata miejsce stało zapomniane i zdewastowane. Wiele nagrobków i elementów żeliwnych zostało skradzionych i trafiło na złom.

Od 2002 roku cmentarzem hutniczym opiekuję się stowarzyszenie Gliwickie Metamorfozy. Każdego roku prowadzone są prace porządkowe i rewitalizacyjne, a społecznicy starają się odtworzyć zniszczone nagrobki. W ostatnich latach odbudowane zostało ogrodzenie cmentarza. W 2012 roku na teren nekropolii powrócił grób Johna Baildona.

Stowarzyszenie Gliwickie Metamorfozy informuje, iż od wiosny do jesieni w każdą ostatnią sobotę miesiąca, w godzinach 10.00-12.00 prowadzone są prace porządkowe z udziałem wolontariuszy.

Źródła:
www.gliwiczanie.pl
Jacek Schmidt, Gliwickie cmentarze, Rocznik Muzeum w Gliwicach T.III
zdjęcie tytułowe: Jerzy Kozera
zdjęcia: zbiory Muzeum w Gliwicach